Theo quy luật thông thường, sự nổi lên của một nền văn minh là một chỉnh thể phức hợp. Ý nghĩa này muôn nói là trên đảo Rapanui không nên cổ những tượng đá như vậy, mà phải gồm cỏ cả tôn giáo, tín ngưỡng, thần thoại, truyền thuyết và những sản vật văn minh khác nữa như vồn tự…
Căn cứ theo hồi ký Rôgơven thì khi họ đặt chân lên đảo Rapanui đã phát hiện thấy xung quanh những tượng đá có rất nhiều nhũng tấm gỗ, trên đó khắc đầy những chữ tượng hình kỳ dị.
Những chữ tượng hình đó vô cùng kỳ quái, nó khác hẳn chữ tượng hình cổ đại của Trung Quốc, mà cũng khác với chữ tượng hình của Ấn Độ, Ai Gập, Những hình tượng của họ có đặc trưng theo xu hướng phù hiệu. Những nét khắc thô mảnh sâu nông, dường như đều mang theo hàm ý nhất định. Hơn nữa cả tấm hoàn chỉnh thì tựa như phương thức sắp xếp viết theo mật mã, và dường như đều biểu hiện một quy luật tiết tấu nào đó, có cảm giác nhịp điệu lên xuống.
Lãnh địa người Maya cư trú bao gồm phần trái tim châu Mỹ, từ Goatêmala, Bêlidê, Mêhicô, Hônđurát và một phần Xanvađo, với ba vùng trung tâm cách biệt nhau: Vùng Tiabaxơ và vùng đồng bằng ven biển Thái Bình Dương ẩm ướt và miền Tây Xanvađo, vùng vịnh Mêhicô nối dài tối Bêlidê, tới vùng rừng rậm nhiệt đối Đônđurát. Dân cư tập trung chủ yếu ở tỉnh Peten của Goatêmala và vùng đất trũng có nhiều núi đá thấp Jucađơn.
Năm 1893 một họa sĩ người Anh phát hiện thây một tòa thành luỹ đổ nát trong vùng rừng rậm Hônđurát.
Đương nhiên không có một nàng công chúa xinh đẹp nào ngủ trong đó cả, chỉ có những đoàn tường thành đổ nát xen lẫn những lùm cây rậm rạp. Những tảng đá kê to lớn nằm trên nền ngôi đền sụp đổ, tảng nào cũng chạm khắc đầy những hình tinh xảo và đẹp đẽ. Những đường phố được ghép bằng đá tảng chứng tỏ nó từng là một đô thị đông đúc mặc dầu bây giờ chỉ còn “Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo, nền cũ lâu đài bóng tịch dương”. Bên lề đường có cống thoát nước, chứng tỏ nó là một đô thị khá là văn minh. Những nhà dân và những dinh thự của quan lại quý tộc bằng đá được xây dựng hai bên đường phố” tuy hầu hết đã đổ nát, nhưng qua đó vẫn có thể thấy được cảnh tương tưng bừng náo nhiệt thời xưa cũ.
Tất cả những tảng đá đều đã bị rêu xanh phong kín hoặc bị cỏ dại gai góc trùm lên, hoặc 50 những dây leo chằng chịt như đàn rắn quấn chặt lấy. Những cây cối mọc qua kẽ đá nền đường và nền nhà làm bật lên các tảng đá, còn những tán cây che bóng dày đặc thì vươn vào không gian che vội những vết tích thành phố, dường như muốn giấu đi những kỳ tích bí ẩn nào đó.
Những cảnh tượng thiên nhiên hoang dã với di chỉ văn hóa nhân tạo hùng vĩ là sự tương phản rất lớn khiến người ta phải xúc động mạnh không thể kìm được.
Phát hiện thành phố trong rừng rậm được tiết lộ làm cả thê giới xôn xao. Trong suốt thế kỷ 20, hết đợt này đến đợt khác, các nhà khảo cô tới tấp tìm đến Hônđurát, rồi sau đó họ đưa bàn chân tìm kiếm thám hiểm bước rộng ra đến các vùng đất của Goatêmala, Mêhicô, Pêru và đi khắp đại lục Nam Mỹ.
