Người Maya từ rất xa xưa đã sáng tạo ra nền văn minh rực rỡ của loài người, vậy thì làm sao nền văn minh của loài người hiện đại lại để mất đi dấu tích của người Maya? Hiện tượng “văn minh từ trên trời rơi xuống” của người Maya, làm sao lại giống như một vở kịch lịch sử vừa mới diễn xong màn mở đầu mà đã kết thúc? Người Maya vì sao lại vứt bỏ văn minh để trở lại thời nguyên thuỷ? Đó là vấn đề bí ẩn.
Năm 830 công trình thành Cô ban đồ sộ bỗng nhiên tuyên bố dừng mọi công việc. Năm 835 , công việc xây dựng đền thờ kim tự tháp Palenque cũng đình chỉ thi công. Năm 889 công trình xây dựng quần thể đền đài Ticari đang dang dở cũng dừng lại giữa chừng. Năm 909, thành luỹ cuối cùng của người Maya, với những cột đá đã xây dựng xong quá nửa cũng phải dừng lại. Tình hình đó khiến chúng ta liên tưởng đến các công trường khai thác đá trên đảo Rapanui bỗng dưng đình chỉ.
Lúc bấy giờ, những người Maya đang sinh sống và làm việc ở mọi nơi dường như cùng nhận được một mệnh lệnh nào đó, họ vội vứt bỏ những dinh luỹ và đền đài mà bao đời vất vả phấn đấu để xây dựng, và rời bỏ cả mộng đất phì nhiêu đang trồng cấy, mà di cư nơi thâm sơn cùng cốc hoang vu.
Những di chỉ văn hóa phát triển rất cao của người Maya mà ngày nay chúng ta có thể nhìn thấy được chính là những công trình mà người Maya vứt bỏ trên cố hương của mình. Những bức chạm khắc đá, những khung nhà mà du khách ngày nay có thể bồi hồi đi lại chiêm ngưỡng sự tinh xảo đẹp đẽ của nó, rồi ca ngợi và nuôi tiếc, thì những chuyên gia và học giả lại đau đầu suy ngẫm, và càng nghĩ càng cảm thấy bí về cách giải thích.
Người Maya vứt bỏ những thành phố phồn hoa do chính bàn tay mình xây dựng nên, để di chuyển vào nơi rừng già hoang vắng. Cách hành động vứt bỏ văn minh trở về cuộc đời tăm tối đó là tự nguyện hay do nguyên nhân nào khác?
Các nhà sử học có những giải thích và suy đoán khác nhau. Như: ngoại tộc xâm lấn, khí hậu đột biến, động đất, dịch bệnh… Tất cả những thứ đó có thể đẩy một dân tộc di cư một cách đại quy mô. Thế nhưng những giải thích và suy đoán ấy đều không đủ sức thuyết phục. Trước hết, tại lục địa Nam Mỹ hồi bấy giờ chưa có một dân tộc nào lớn mạnh có thể đối đẩu được với người Maya. Bởi vậy quan điểm cho rằng ngoại tộc xâm phạm là không thể có. Còn các chuyên gia khí tượng qua nỗ lực nghiên cứu tìm tòi vẫn không tìm thấy chứng cứ chứng tỏ lục dịa Nam Mỹ vào thế kỷ 8 và thế kể 9 có sự thay đổi dột ngột dẫn đến một tai họa nào đó. Ngoài ra, những công trình kiến trúc bằng đá của ngưòi Maya rất hùng vì ấy. trừ một sô bị sụp đổ còn rất nhiều đã trải qua mùa gió ngàn năm vẫn hầu như còn nguyên vẹn, bởi vậy, giả thuyết về động đất cũng loại trừ.
